Học Tiếng Dân Tộc Thái Điện Biên

Theo kết quả cuộc tổng điều tra dân số năm 2019, toàn tỉnh Yên Bái có 61.964 người Thái sinh sống tập trung tại 9 huyện, thị xã, thành phố. Trong đó có 30.611 nam, 31.353 nữ, tập trung đông nhất tại Thị xã Nghĩa Lộ (15.161 người); các huyện: Văn Chấn (37.638 người); Trạm Tấu (4.433 người); Mù Cang Chải (3.186 người).

Đặc điểm văn hóa, phong tục dân tộc Thái Việt Nam

Ngày nay, gạo tẻ đã trở thành nguồn lương thực chính trong ẩm thực của người Thái. Tuy nhiên, gạo nếp vẫn được coi là món ăn truyền thống của họ. Để chế biến gạo nếp, người Thái thường ngâm gạo qua đêm, sau đó đem đun lên và chế biến thành xôi. Món ăn này thường được kết hợp với ớt giã hoà muối, tỏi, các loại rau thơm, mùi, lá hành và thịt của các con vật ăn cỏ thuộc loài nhai lại như gan gà luộc chín, ruột cá, cá nướng… Tất cả được kết hợp lại gọi là món chéo.

Các món ăn của người Thái rất đa dạng, bao gồm cả các loại thịt của gia súc, gia cầm và các món cá, cua, ghẹ, tôm. Thịt được chế biến thành nhiều món như nộm, nhúng (lạp, cỏi), ướp muối, thính làm mắm, nướng, lùi, đồ, sấy, canh, xào, rang, luộc… Người Thái ưa thích các vị cay, chua, đắng, chát, bùi và ít sử dụng các vị ngọt, lợ, đậm, nồng. Trong ẩm thực của họ, nước mắm và rượu cần là hai loại gia vị không thể thiếu.

Ngoài ra, người Thái cũng có thói quen hút thuốc lào bằng điếu ống tre hoặc nứa và châm bằng mảnh đóm tre ngâm hoặc khô nỏ. Trước khi hút, họ thường có thói quen mời các vị khách xung quanh như trước khi ăn.

Trước đây, người Thái theo chế độ hôn nhân mua bán và theo truyền thống, việc lấy vợ và lấy chồng phải qua nhiều bước, trong đó có hai bước chính:

Tuy nhiên, hiện nay, việc lấy vợ và lấy chồng của người Thái đã thay đổi nhiều, phù hợp với tình hình xã hội hiện đại.

Lễ tang của người Thái gồm hai bước chính:

Người Thái Đen thường tổ chức lễ cúng tổ tiên vào tháng 7 hoặc tháng 8 âm lịch hàng năm. Trong lễ cúng, người Thái Đen sẽ đưa các món đồ và thức ăn lên bàn cúng, gọi là “bàn tổ”, để tưởng nhớ và tôn vinh tổ tiên của mình.

Người Thái Trắng lại tổ chức lễ tết theo lịch âm. Trong dịp này, họ thường dùng các loại thực phẩm truyền thống như bánh chưng, bánh giầy, thịt lợn, gà, và rượu để cúng tết và chúc mừng.

Còn bản Mường thì tổ chức nhiều loại lễ cúng khác nhau, bao gồm cúng thần đất, thần nước, thần núi và các linh hồn của người đã khuất. Những lễ cúng này thường được tổ chức vào các dịp đặc biệt hoặc vào các ngày lễ quan trọng.

Các nhóm người Thái, bao gồm Thái Trắng và Thái Đen, có nhiều điểm chung trong trang phục hằng ngày, tuy nhiên vẫn có nét đặc trưng riêng để phân biệt. Phụ nữ Thái Trắng thường mặc áo cánh ngắn màu sáng, trắng, có thể được cài cúc bạc tạo hình bướm hoặc ong; váy thường màu đen không có hoa văn. Khăn đội đầu bằng vải chàm dài khoảng hai mét.

Mặc dù có những điểm khác biệt trong trang phục, nhưng cả phụ nữ Thái Trắng và Thái Đen đều rất tinh tế và tỉ mỉ trong cách ăn mặc, tạo nên nét đẹp riêng của mỗi nhóm.

Ở Việt Nam, có hai nhóm Thái lớn là Thái Trắng và Thái Đen, cùng với một vài nhóm nhỏ khác. Nhà của người Thái Trắng có nhiều đặc điểm giống với nhà của người Tày-Nùng, trong khi nhà của người Thái Đen lại gần với nhà của các dân tộc Môn-Khơ Me.

Nhà Thái Đen có nóc hình mai rùa, chỏm đầu đốc có khau cút với nhiều kiểu khác nhau. Hai gian hồi để trống và có lan can bao quanh. Khung cửa ra vào và cửa sổ được trang trí theo nhiều kiểu khác nhau.

Bộ khung nhà của người Thái Đen có hai kiểu cơ bản là khứ tháng và khay điêng. Khay điêng tương tự như khứ kháng của người Tày-Nùng, nhưng có thêm hai cột để mở rộng. Cách bố trí trên mặt bằng của nhà Thái Đen khá độc đáo: mỗi gian đều có tên riêng, và trên mặt sàn được chia thành hai phần: một phần dành cho nơi ngủ của các thành viên trong gia đình và một nửa dành cho bếp và tiếp khách nam.

Tìm hiểu về dân tộc Thái ở Việt Nam để hiểu hơn về những đặc điểm văn hóa truyền thống lâu đời, để thêm yêu và tự hào về 54 dân tộc anh em của Việt Nam.

Vài nét đặc sắc về văn hóa của người Thái

Khi dành thời gian tìm hiểu về dân tộc Thái, bạn sẽ thấy đây là một dân tộc làm nông nghiệp khá giỏi. Họ chủ yếu phát triển cuộc sống bằng nghề trồng lúa nước, làm nương rẫy và nuôi các loại gia súc, gia cầm. Ngoài ra, người Thái còn làm gốm, đan lát, dệt vải,… Có dịp khám phá bản Lác ở Mai Châu Hòa Bình, bạn sẽ hiểu hơn về cuộc sống của người dân nơi đây.

Đi thăm những bản làng đẹp của người Thái, bạn sẽ thấy họ sinh sống trong những ngôi nhà sàn rất đẹp. Kiến trúc nhà sản được xây dựng với nóc hình mai rùa, nhà có lan can cẩn thận, có khung cửa sổ trang trí rất độc đáo. Đặc biệt, người Thái Đen còn đặt tên riêng cho các gian nhà.

Tùy vào địa bàn cư trú mà người Thái thường xây nhà ở vị trí dưới khu vực chân núi. Xung quanh là ruộng lúa, là vườn cây xanh tươi mướt mát rất đẹp. Giữa phong cảnh hữu tình của những vùng núi cao, nếp nhà người Thái hiện lên với vẻ đẹp bình yên, mang lại cảm giác rất thư thả, thoải mái cho du khách.

Càng tìm hiểu về dân tộc Thái, du khách càng nhận ra nhiều điều hay ho và thú vị của họ. Trong các dân tộc thiểu số ở nước ta, người Thái là một dân tộc rất thích ca hát, nhảy múa, làm thơ, đệm đàn. Họ có điệu múa xòe, múa sạp rất nổi tiếng, trở thành di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam.

Đặc biệt, đây cũng là dân tộc có rất nhiều lễ hội lớn nhỏ trong năm. Tiêu biểu là lễ hội hoa ban để cầu mưa, cầu phúc cho người dân. Bên cạnh đó còn có lễ hội cơm mới, cầu mưa, cầu mùa,… với nhiều hoạt động tưng bừng, nhộn nhịp. Có dịp du lịch Lai Châu, Hòa Bình, Điện Biên,… du khách sẽ có cơ hội tham gia những lễ hội đặc biệt này.

Tham dự các lễ hội của người Thái, bạn còn được chiêm ngưỡng các thiếu nữ Thái diện trang phục truyền thống rất đẹp. Mỗi nhóm nhỏ trong cộng đồng dân tộc Thái sẽ có trang phục với dấu ấn riêng. Tuy nhiên về cơ bản, họ sẽ mặc váy đen không hoa văn, kết hợp với áo ngắn hoặc áo dài có cúc áo đẹp. Đặc biệt, người dân tộc Thái còn nổi tiếng với chiếc khăn piêu đội đầu được dệt kỳ công, tinh xảo.

Về văn hóa tâm linh, người Thái cho rằng con người sau khi chết đi sẽ tiếp tục “sống” ở một thế giới khác. Đám tang là một lễ để tiễn người chết về với “Mường Trời”. Người chết sẽ được chôn trong rừng – nơi có nhà mồ và nấm mộ rất chỉn chu. Về cơ bản, quan niệm tâm linh này cũng giống như nhiều dân tộc khác tại Việt Nam.

Khi về thăm các bản làng của người Thái ở miền núi phía Bắc nước ta, du khách còn có cơ hội trải nghiệm những món ngon truyền thống. Một số món ngon nổi tiếng mà du khách cực yêu thích chính là cơm lam, nộm hoa ban, canh bon, nậm pịa, nộm rau dớn, rêu đá nướng, pa pỉnh tộp,… Mỗi món ăn với hương vị thơm ngon đặc trưng chắc hẳn sẽ khiến du khách nhớ mãi.

Dân số và cư trú của dân tộc Thái

Dân số: Theo số liệu của cuộc điều tra 53 dân tộc thiểu số năm 2019, dân tộc Thái có 1.820.950 người, trong đó có 910.202 nam và 910.748 nữ.

Cư trú: Người Thái là một trong những dân tộc thiểu số đông đảo ở Việt Nam, chủ yếu cư trú tại các tỉnh sau đây: Hòa Bình, Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Lào Cai, Yên Bái, Thanh Hóa, và Nghệ An. Tuy nhiên, quá trình di cư và phát triển kinh tế đã mở rộng địa bàn cư trú của người Thái ra các vùng khác, bao gồm cả các tỉnh thuộc khu vực Tây Nguyên.

Người Thái sử dụng ngôn ngữ Thái, một trong những ngôn ngữ của người Thái trong khu vực Đông Nam Á. Ngoài ra, người Thái ở Việt Nam cũng thường sử dụng tiếng Việt trong giao tiếp hàng ngày và trong các hoạt động xã hội.

Người Thái sở hữu ngôn ngữ và văn tự độc đáo. Họ thuộc nhóm nói tiếng Thái trong ngữ hệ Kra-Dai (hay còn gọi là Tai-Kadai), được xếp vào họ ngôn ngữ cùng tên. Các ngôn ngữ Thái có tỷ lệ từ vựng chung cao do có cùng cội nguồn.

Các ngôn ngữ Thái chủ yếu là ngôn ngữ đơn âm tiết, có thanh điệu. Cú pháp chủ yếu là SVO (chủ ngữ, vị ngữ, bổ ngữ). Trừ những câu mệnh lệnh, ít có trường hợp đảo ngược thứ tự này. Tại Việt Nam, có năm vùng thổ ngữ Thái gồm:

Văn tự của người Thái có nguồn gốc từ hệ chữ Sanskrit của Ấn Độ. Trong lịch sử, chữ Thái cổ ở Việt Nam được thống nhất về cách cấu tạo và đọc, nhưng lại có tám loại ký tự khác nhau, bao gồm: chữ Thái Đen, chữ Thái Trắng Mường Lay, chữ Thái Trắng Phong Thổ, chữ Thái Trắng Phù Yên, chữ Thái Trắng Mộc Châu, Mai Châu, Đà Bắc, chữ Thái Lai Xư (Tay Thanh), chữ Thái Lai Pao (Tương Dương, Nghệ An), chữ Thái Lai Tay hay chữ Thái Quỳ Châu (Quế Phong, Quỳ Châu, Quỳ Hợp thuộc tỉnh Nghệ An).

Từ năm 1954 đến 1969, chữ Thái ở khu tự trị Tây Bắc được cải tiến, thống nhất và đổi tên thành Chữ Thái Việt Nam thống nhất. Từ tháng 5/2008, chữ Thái cải tiến mới được chính thức đưa vào sử dụng, được gọi là chữ Thái Việt Nam.

Chữ Thái Việt Nam (Tai Viet) được mã hóa trong khu mã Unicode U+AA80..U+AADF , tuy nhiên, các font chữ phổ biến hiện nay trong máy tính không hỗ trợ hiển thị các ký tự này.